Đền thờ vua Mai Hắc Đế
Ông quê ở làng Mai Phụ (nghĩa là "gò họ Mai"). Làng Mai Phụ có tên nôm là Kẻ Mỏm, nay thuộc huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh, là một làng chuyên nghề làm muối ở miền ven biển. Sách “Thiên nam ngũ lục” chép: Mẹ Mai Thúc Loan đến xem nấu muối bị một làn khói ngũ sắc bao lấy mình, về nhà bà mang thai, rồi sinh ra Mai Thúc Loan.
Thuở nhỏ, nhà Mai Thúc Loan nghèo nên mẹ ông phải đi làm thuê cho nhà giàu và kiếm củi nuôi con. Mai Thúc Loan có nước da đen sạm, xấu xí nhưng ông lại sớm bộc lộ tư chất thông minh, sáng ý đến mức kỳ lạ và có sức khỏe phi thường. Ông là người giỏi vật nổi tiếng cả vùng.
Cuộc sống cực khổ, Mai Thúc Loan sớm phải mồ côi. Tuy vậy, Mai Thúc Loan càng lớn càng khỏe. Thúc Loan luôn theo phường săn để học hỏi, rồi trở thành một thợ săn lành nghề, tài giỏi, nhiều lần giết được hổ dữ được nhân dân trong vùng mến phục. Ông được suy tôn là "đầu phu" - thủ lĩnh quân sự địa phương của làng.
Châu Hoan thời đó luôn bị quân giặc quấy phá, đặc biệt là ách đô hộ của nhà Đường làm cho nhân dân vô cùng cơ cực. Tháng 4 năm 713, Mai Thúc Loan lên ngôi vua, sử gọi ông là Mai Hắc Đế (Mai Hắc Đế mang mệnh thủy tức là nước, mà nước được tượng trưng là màu đen. Vì vậy, ông lấy hiệu là Hắc Đế để hợp với mệnh của mình) - theo “Việt điện u linh”. Ông cho xây thành lũy, lập kinh đô Vạn An (nay thuộc huyện Nam Đàn), tích cực rèn tập tướng sỹ. Cuộc nổi dậy của ông được hưởng ứng rộng rãi ở trong nước và có thể có cả sự trợ giúp củaLâm Ấp và Chân Lạp.
Năm Giáp Dần (714), Mai Hắc Đế tiến binh đánh thành Tống Bình (Hà Nội ngày nay). Viên quan nhà Đường làQuách Sở Khách cùng đám thuộc hạ không chống cự lại được, phải bỏ thành chạy về nước. Lực lượng Mai Hắc Đế lúc đó lên tới chục vạn quân.
Nhưng không từ bỏ dã tâm xâm lược, năm 722, nhà Đường huy động 10 vạn quân do tướng Dương Thừa Húc và Quách Sở Khách sang đàn áp nhân dân ta. Quân quan nhà Đường tiến theo đường bờ biển Đông Bắc và tấn công thành Tống Bình. Sau nhiều trận đánh khốc liệt, từ lưu vực sông Hồng đến lưu vực sông Lam, cuối cùng Mai Hắc Đế thất trận, thành Vạn An thất thủ, nghĩa quân tan vỡ. Không đương nổi đội quân xâm lược hung hãn, sau nhiều trận giao tranh ác liệt, Mai Hắc Đế phải rút vào rừng. Rừng thiêng nước độc, Mai Hắc Đế ốm nặng rồi mất (năm 722).
Sau khi Mai Hắc Đế mất, để tưởng nhớ công ơn của ông cùng các tướng sỹ, nhân dân nhiều nơi trong nước đã lập đền thờ phụng, trong đó có Đền thờ Mai Hắc Đế tại quê nhà - thôn Mai Lâm, xã Mai Phụ, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh.
Ngày 05/02/2016, UBND tỉnh Hà Tĩnh phê duyệt dự án tôn tạo, tu bổ, xây dựng Đền thờ, Tượng đài và Quảng trường Vua Mai Hắc Đế tại Quyết định số 404/QĐ-UBND. Đến nay, công trình Đền thờ Mai Hắc Đế đã hoàn thành, đưa vào sử dụng, đáp ứng lòng mong mỏi của con cháu họ Mai và nhân dân cả nước. Cùng với Đền thờ Vua Mai tại thôn Mai Lâm, xã Mai Phụ, công trình Tượng đài và quảng trường Mai Hắc Đế cũng được đầu tư xây dựng tại Khu du lịch biển Cửa Sót, đây là những việc làm mang ý nghĩa văn hóa - lịch sử hết sức to lớn, góp phần giáo dục truyền thống cho các thế hệ mai sau.
Sưu tầm: Mai Lại Giang