Xây dựng tôn tạo Lăng mộ Lãnh binh Mai Lượng
Lãnh binh Mai Lượng, hay còn gọi là Lãnh Mai, là một lãnh tụ xuất sắc, có nhiều đóng góp to lớn trong phong trào Cần Vương yêu nước ở Quảng Bình vào cuối thế kỷ XIX. Ông sinh năm Mậu Tuất (1838) tại làng Thọ Linh, tổng Thuận Thị, phủ Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình (nay thuộc làng Thọ Linh, xã Quảng Sơn, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình). Xuất thân trong một gia đình nghèo có truyền thống hiếu học, từ nhỏ ông đã nổi tiếng thông minh, có chí khí và nghị lực hơn người.
Trong khoa thi hội võ dưới triều vua Tự Đức ngày 2 tháng 5 năm Ất Sửu (26-05-1865), ông đỗ cử nhân võ và được triều đình bổ nhiệm vào quân ngũ, làm đến chức Hiệp quản. Ngay từ khi làm quan, Hiệp quản Mai Lượng đã thể hiện ý thức độc lập dân tộc, kiên quyết chống giặc xâm lược. Năm 1885, khi vua Hàm Nghi xuống Chiếu Cần Vương, ông là một trong những văn thân, sĩ phu yêu nước ở Quảng Bình đầu tiên hưởng ứng lời kêu gọi. Ông được vua Hàm Nghi phong chức Lãnh binh và trở về quê nhà chiêu mộ dân binh, tập hợp lực lượng kháng chiến.
Sau khi vua Hàm Nghi bị bắt, mặc dù phong trào gặp nhiều khó khăn, nghĩa quân Mai Lượng vẫn kiên trung với sự nghiệp kháng chiến. Đến ngày 12 tháng 5 năm 1890, ông qua đời tại căn cứ Cao Mại do bệnh sốt rét rừng ác tính. Mộ của ông ban đầu được đặt kín tại khu rừng Cao Mại, sau đó được gia đình và bà con đưa về an táng tại quê nhà.
Ngày 24 tháng 1 năm 1998, mộ của ông được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa. Năm 2003, Nhà nước đã cho xây dựng lăng mộ Mai Lượng tại khu Sủm Mặc thuộc vùng núi Đại Sơn, xã Quảng Sơn. Đến năm 2014, lăng mộ được sửa chữa tôn tạo. Tuy nhiên, do thời tiết khắc nghiệt và thời gian, công trình đã xuống cấp trầm trọng.
Năm 2025, UBND tỉnh và Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Bình quyết định xây dựng tôn tạo lại lăng mộ trên nền cũ, với mục tiêu xây dựng một công trình bền vững, trang trọng, đáp ứng lòng mong mỏi của chính quyền, nhân dân và con cháu đối với vị lãnh tụ Cần Vương.
Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Bình đã ủy nhiệm cho UBND xã Quảng Sơn cùng con cháu hậu duệ cố Lãnh binh Mai Lượng chịu trách nhiệm xây dựng, tôn tạo lại lăng mộ theo đúng thiết kế đã được phê duyệt. Ông Mai Xuân Vĩnh, chắt nội của cố Lãnh binh Mai Lượng, được phân công chủ trì công việc này. Công trình được thiết kế dựa trên các yếu tố truyền thống, địa thế, phong thủy, khí hậu, tập quán địa phương và kinh nghiệm từ các lần xây dựng trước. Công ty đá mỹ nghệ Nam Dương Trí Ninh Vân Hoa Lư - Ninh Bình được chọn làm đơn vị thi công.
Ngày 16 tháng 3 năm 2025, lễ động thổ xây dựng lăng mộ được tổ chức. Lăng mộ được xây dựng trên khuôn viên đất 106m2, toàn bộ từ đền thờ đến mộ bia, cổng thành, lan can đều bằng đá xanh rêu Hà Trung Thanh Hóa nguyên khối. Nhà bia có chiều rộng mặt tiền hơn 8m, gồm am thờ và hai cánh cây hương. Am thờ rộng 2m, cao hơn 4m, trên đỉnh có khối đá chạm cánh hạc lưỡng long nhật nguyệt. Trong am thờ có di ảnh cố Lãnh binh Mai Lượng, bàn thờ, bát hương, lọ hoa đều bằng đá. Trước am thờ có hai câu đối ca ngợi sự nghiệp và thanh danh của ông.
Ngôi mộ hình tròn bát giác, đường kính rộng trên 3m, được lắp đặt đá khối giật 3 cấp. Cổng lăng mộ được thiết kế theo cảnh tam quan, cột cổng trang trí búp hoa sen. Thành cổng và lan can được chạm hoa văn sen hóa. Bức cuốn thư có chữ "Mộ Lãnh binh Mai Lượng" và chữ "Phúc". Phần móng công trình được thiết kế sâu gần 2m với lớp kè đá hộc và dầm bê tông cốt thép để đảm bảo độ vững chắc.
Lăng mộ tọa lạc trong rừng thông Sủm Mặc của núi Đại Sơn, mặt nhìn sông Rào Nan, lưng tựa núi Đại Sơn, tạo nên một cảnh quan tĩnh mịch, thiêng liêng và hùng vĩ. Đây cũng là một trong những vùng hoạt động của nghĩa quân Mai Lượng thời Cần Vương.
Việc xây dựng tôn tạo lại lăng mộ Lãnh binh Mai Lượng được thực hiện nhờ sự quan tâm, chỉ đạo của tỉnh Quảng Bình, Sở Văn hóa Thể thao tỉnh, lãnh đạo xã Quảng Sơn, sự đồng lòng của nhân dân địa phương và sự đóng góp của con cháu. Công trình đã được xây dựng với chất liệu mới, cảnh quan mới, thẩm mỹ khoa học công nghệ, được gia đình dòng tộc khánh thành vào ngày 22 tháng 4 năm 2025 trước sự chứng kiến của lãnh đạo Tỉnh Quảng Bình, lãnh đạo xã Quảng Sơn, cùng đông đảo con cháu dòng họ Mai tại đây nhân kỷ niệm 135 năm ngày mất của Lãnh binh Mai Lượng.
Đặc biệt trước đó, ngày 20/4/2025, tại khu mộ của Lãnh binh Mai Lượng ở Cao Quảng, Trung tướng Mai Xuân Vĩnh, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Phó Đô đốc, Tư lệnh Hải quân nhân dân Việt Nam (chắt Nội của Lãnh binh Mai Lượng) đã trao 20 suất quà cho bà con có hoàn cảnh khó khăn ở Cao Quảng, huyện Tuyên Hoá và cùng với con cháu cụ Mai Lượng hỗ trợ cho UB MTTQ Việt Nam xã Cao Quảng xây dựng công trình nước sinh hoạt Khe Chuối phục vụ cho các hộ dân thôn Tân Tiến, với tổng kinh phí gần 60 triệu đồng.
Đồng thời trong chiều 21/4/2025, AHLLVT Mai Xuân Vĩnh cũng đã trao tặng dụng cụ vui chơi cho trẻ mầm non tại xã Quảng Sơn với kinh phí trên 150 triệu đồng. Điều này thể hiện sự quan tâm của Trung tướng Mai Xuân Vĩnh, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, nguyên Phó Đô đốc, Tư lệnh Hải quân nhân dân Việt Nam, dòng tộc họ Mai với bà con nhân dân xã Quảng Sơn nơi tướng Mai Xuân Vĩnh sinh ra và lớn lên tại đây.
Mai Chí Vũ